Entre es fòrça simbèus dera istòria aranesa, pògui son tan significatius coma er Armari des Sies Claus, protector des documents mès valuosi der autogovèrn d’Aran.
Des deth sègle XIII, era Val d’Aran a compdat damb institucions pròpries que li autrejauen autonomia ena gestion des sòns ahèrs e ena defensa des sòns privilègis politics. Aguesta autonomia se basaue ena Querimònia, concedida peth rei Jaime II en 1313, un documentque recopilaue e recuelhie es costums, libertats e emplecs dera Val d’Aran e des aranesi e araneses.
Damb eth pas deth temps, aguesti tèxtes -amassa damb d’auti elements coma sagèts, saquets de velors (velhut), estruments e irines d’eleccion e vestits des membres deth Conselh Generau- sigueren sauvadi damb fòrça soenh en un mòble de husta coneishut coma er Armari des Sies Claus, plaçat istoricaments ena sacristia dera glèisa de Sant Miquèu de Vielha.
Aguest nòm siguec balhat pr’amor ath sòn sistèma de custòdia: se daurie unicaments quan èren presents es sies claus, cadua enes mans des representants des disparièrs terçons dera Val d’Aran. Aguest rituau garantie atau era transparéncia e era confidança entre es comunautats araneses, en tot rebàter er esperit collectiu que caracterizaue eth sòn sistèma politic.
Ua des claus apartiege ath governador, representant dera autoritat reiau, ath viatge qu’es autes cinc èren distribusides entre es conselhèrs de Pujòlo, Arties e Garòs, Castièro, Marcatosa, Lairissa e Quate Lòcs. Aguesta distribucion asseguraue que cap decision podesse prener-se sense era participacion conjunta de totes es parts deth territòri, en tot rebàter un prigond sens d’equilibri e corresponsabilitat.
En sòn interior se sauvauen documents coma es Ordenances de 1616, elaborades per Juan Francisco de Gràcia jós eth mandat de Felipe III, e que regulauen era administracion locau e es normes entara eleccion de cargues publics. Aqueres eleccions s’amiauen a tèrme per miei d’un sistèma de insaculacion (méter es nòms des candidats en petiti cilindres de husta nomentadi redolins), e se celebrauen damb solemnitat cada prumèr dimenge de seteme.
Er Armari des Sies Claus non sonque siguec un simple archiu: siguec un simbèu dera responsabilitat compartida e deth compromís des aranesi damb eth sòn autogovèrn. Aué ei un testimòni materiau d’ua tradicion politica e ua voluntat d’èster des aranesi e aranes unics. Un rebrembe dera volontat istorica deth pòble aranés tà conservar era sua identitat, es sòns drets e era sua memòria.
Ena actualitat se trape expausat en Musèu dera Val d’Aran plaçat ena Tor deth Generau Martinhon de Vielha, e a on traparatz mès informacion sus aguest e d’auti elements deth patrimòni e auviatge aranés.
